Соңғы жаңалықтар

ЖҰБАЙЛАРЫ ЖӨНІНДЕ

Атышулы адамдар жөнінде аңыз-әңгімелер көп болады ғой. Менің есімде қалғаны, Қажымұқан атамыздың бүкіл Ресейді, Қа­зақстанды аралап жүріп негізгі қоныстанған жерлері – «Сибкрайда» (Омбы маңайы) және «Киркрайда» (Оңтүстік Қазақстан облысы). «Енді ол неге Омбы жерінде қоныстанды?» деген сұрақ тууы мүмкін.
1910-37 ж.ж. дейінгі келіп, кетіп тұрған елі – төре ауылы, «Жаңа жол» колхозы, Шарлақ ауданы, Омбы облысы. Менің әкем Көшкімбай 1939 жылы қайыншылап осы араға көшіп келді. Сол 40-шы жылдары Халиолла бірінші әйелі Бәтимадан (Н.Н.Чепковскаядан) туған, екінші алған әйелі Ырыс­ты үш қызымен «Жаңа жолда» – төре ауылында тұратын. Төре ауылына қоныстануы – бір уақытта әлді, әйгілі ел болған. Оның өзіндік тарихы бар. XIX ғасырдың басында әр елде өзінің төресі болуы керек деген салт бар екен. Мадияр – Қыпшақ: «Біздің төреміз жоқ» деп «Қызылғақ» (Ертіс ауданы, Павлодар облысы) деген жерден Самай атты төрені алып келіп, жер беріп, алдына мал салып, өздері малшысы, жылқышысы болып жүреді. Самай туған баласының атын Абылай деп қояды. Сол Абылайдан тарағандар бір рулы ел болып, Төре ауылы атанып, бертін «Жаңа жол» колхозына ұйымдасты. Қажекең Омбы циркінде өнер көрсетіп жүрген кезінде тамыр-танысқа жиі барып, қонақтап жүреді. Омбы маңайында қазақ жұрағаты көп қой: керей, найман, қосқұлақ, уақ, атығай, қарауыл, қаржас. Ал енді қыпшақ рулары: Мадияр, Жанайдар, Қосайдар және Құлатай – Төбет­тің төрт ұлы дейтіндер Омбының оңтүстік жағында, Көкшетау, Павлодар облыстарының төңірегінде мекендеген.
Қазан төңкерісінен кейін Орынборда, әсі­ресе, Омбыда зиялы, оқыған қазақ азаматтары шоғырлан­ды. Солардың ішінде Міржақып Дулатов та болған. Міржақып (өзі мадияр – арғын, қостанайлық) елге шыққанда, көбінесе менің мына өңірде де ма­дияр қыпшақ ағайындарым бар екен деп Қажымұқанды, тағы басқаларын жанына ертіп жүретін болған. Қа­жекеңе мадияр-қыпшақ жұрағаты ұнап, оның төре қыпшақ болып кеткен Төре ауылына отбасын көшіріп әкеліп, өзі осы арада 1937 жылға дейін тұ­рады. Тағы бір жайт, жұрттың айтуына қарағанда, ақ­сақал, қарасақалдар жиналып: «Айналайын Қажеке, жас болса келе жатыр, сені екі әйел алды деп ешкім сөкпейді. Мына тұрған «Ақшада» (Дробышево) ма­дияр-қыпшақ Тыныбай дегеннің үкілеп өсірген Ырысты атты бойжетіп тұрған сұлу қызы бар» деп, сол қызды ел болып, құдалық жасап алып береді. Біз сол мекенде 1939-41 ж.ж. Қажымұқанның Ырысты тоқалымен, оның қыздарымен үй арасында үй жоқ – көрші тұрдық.
Қажекеңнің үрім-бұтағын айтудан бұрын алған, бірге тұрған жұбайлары жөнінде аздап болса да мәлімет беру керек болып тұр.
1909 жылы Қажекең Надежда Николаевна Чепковскаяға үйленеді, 1925 жылы Тыныбай қызы Ырыстыға, 1938 жылы Мүнәймге, 1946 жылы Ай­шагүлге… Менің жақсы білетінім – «Сибкрай» өңі­­ріндегі жұбайлары, жұрағаттары. Бірінші неке қиып алғаны Н.Н.Чепковская – 16 жастағы, аттың құ­ла­ғында ойнайтын, «цирковая наездница» атанған әртіс қыз. Өзінің айтуы бойынша: «Омбыға келгеннен соң ұзамай мені мешітке апарып, Хасен деген молдаға некемізді қидырды. Сол күннен бастап мен Қажымұқанның зайыбы Бәтима атандым. Осының өзін әлі күнге дейін менің басыма Қажымұқаннан қонған зор қасиет деп санаймын», – дейді. («Күш атасы», 17-18-беттерде). Осы Бәтима апайдан 1910 жылы Қажымұқанның ұлы Халиолла туады. Халиолла 16 жасқа толар-толмаста Шәпен атты қызды алып беріп, отау жасап, жеке шығарады. Біз сол елде тұрған жылдары (1939-41 ж.ж.) Халиолла үйлі-баранды, іргелі отбасы, сол «Жаңа жол» колхозының төрағасы еді. Халиолланың жеті баласы болды. Ең үлкені Шабдан – 1927 жылғы, менің досым. «Екіағаш» орта мектебінде бірге оқыдық. Ұзын бойлы, палуан, атасына тартқан. Ол әскерге барып, сол жақтан бірден елге қайтпады. Қажекеңнің (Шымкент облысына) қолына келіп, атасы үйлендірді. Қазір зейнеткер. Омбы облысындағы «Шарлақ» совхозының Платоновка деген бөлімшесінде тұрады. Мен ағайын аралап жүріп, 1999 жылы әдейі барып кездестім. Халиолланың балалары: Фарида, Рәзия, Жанайдар, Елтай, Құлымбет. Орыс әйелінен туған баласының атын білмеймін.

Міне, мен білетін палуанның «Сибкрай» өңіріндегі ұрпақ­тары. Ал енді Ырыс­тыдан қалған София мен Рашида ерте дүние салды. Рыстыдан туған Әзия қы­зынан бір қыз бар деп естідім, ал Шымкент маңайында­ғы Мүнәйімнан туған Айдархан, одан дүниеге Шаттық келді. Ең соңғы тоқа­лы Айшагүлден Жанәбіл туса, оның баласы Жанар. Палуанның бұл не­мерелерінен кімдер бары маған белгісіз.

Қалиәкпар ӘМІРЖАНОВ,
Қазақстанға еңбегі сіңген дербес зейнеткер,
мәдениет­танушы, ҚР мәдениет қайраткері

Қатысты жаңалықтар

СТАДИОН ЖӨНДЕУДЕН ӨТУДЕ

azatmedia

ОБЪЕМ ПРОИЗВОДСТВА ПИЩЕВОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ УВЕЛИЧИЛСЯ НА 15%

azatmedia

ШЫМКЕНТТЕ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ ЖАНДАРДЫҢ ҚОЛӨНЕР БҰЙЫМДАРЫ КӨРМЕСІ ӨТТІ

azatmedia