«Еңбек адамы» айдарының кезекті кейіпкері – Құрбанов Рахматулла Абдукадирұлы. 1987 жылы Орта Азия медицина-педиатрия институтын тәмәмдап, сол педиатрия мамандығы бойынша Кентау қаласында жұмысын бастаған. Содан кейін Шорнақ ауылына келіп, ол жерде аймақтық педиатр болып, 1 жыл жұмыс атқарған. Содан соң қазіргі Жүйнек деп аталатын ауылға аймақтық педиатр болып орналасып, әлі күнге дейін жұмыс жасап келе жатыр. 2000 жылға дейін аймақтық дәрігер болса, сол жылдан кейін педиатрия саласында аға дәрігер болып жұмыс істейді.
Кейіпкеріміздің негізі әулетіндегілердің көбісі медицина саласында қызмет атқарады, бұл салаға өзі қызығып келген, еңбек өтілі 36 жыл. Кеніпкеріміздің сөзін тыңдайтын болсак, қазіргі таңда медицина саласындағы өзгерістер өте зор! Мемлекет басшысы медицина саласына ерекше көңіл бөліп жатыр, технология жоғары деңгейде дамып келеді. Мол тәжірибе жинау үшін барлық мүмкіндіктер қарастырылған. Жастарымыз түрлі оқу орындарында окып, тәжірибе жинап, практикаларға барып, медицина саласының кыр- сырларымен танысып келеді, бұл әрине бәрімізді қуантып отыр! Дегенмен де, Қазір жергілікті жерлерде жалпы тәжірибедегі дәрігер болса, бәрі түгел деген түсінік бар. Мен «жалпы медицинаны оқыту» дегенге күмәнмен қарайтынымды жасырмаймын. Бір адамның шақшадай басы бес жылда бүкіл медицинаны меңгеріп алады дегенді қалай түсінуге болады? «Екі кеменің басын ұстаған суға кетеді» деп қазақ бекер айтты ма? Менің ойымша әр нәрсенің басын шалмай, бір салаға маманданған дұрыс. Қазір жасыратыны жоқ, жоғары оқу орнының түлектері медицинаның ересектерді емдейтін өзге салалары тұрғанда, педиатрияны қалай бермейді. Оның басты себебі, бұл мамандықтың өз алдына отау тікпегенінде, яғни жеткілікті, тереңдеп оқытылмағанында болып отыр. Сондықтан аудан, моноқалалар түгіл қазір облыс орталықтарындағы ауруханаларда, емханаларда педиатр жетіспейді. Біздің облыстық балалар ауруханасы да солардың қатарында. Тәжірибелі педиатрлар өмірдің заңымен жасы келген соң, зейнеткерлік демалысқа кетіп жатыр. Емханаларда ұзыннан ұзақ кезек. Мен жыл сайын Қарағанды медицина академиясындағы түлектер жәрмеңкесіне барып тұрамын. Жастармен сөйлескенде олар да осы мәселені айтады, педиатрияға баруға тайсақтай береді. Факультет қайта ашылмағанда біз бұл мамандықты жоғалтып тынар едік. Одан балалар зардап шегер еді.
Педиатрияның қажеттігіне тағы бір себепті айтайын. Қазір балалар ауруы жиі асқынады, бұрын ересектер ғана ауыратын ауру түрлері балаларда да кездесіп жүр. Тіпті, жиілеп барады. Мысалы, өтінде, өт жолында тас бар 3-4 жастағы сәбилерге операция жасадық. Бала сары ауру секілді сарғайып кетеді. Мұны кәнігі, тәжірибесі мол дәрігерлеріміз бұрын кездестірдік деп айтпайды. Тағы басқа да аурулардың тым жасарып, балаға ауыз салғаны ойлантады. Педиатрия мұны зерттемесе, педиатр мамандар мұны асқындырмай анықтамаса, балалардың өлімі азаймайды. Бір жасқа дейінгі сәбилерді аман алып қала алмай жатамыз. Біздің облыс бойынша балалар өлімі республикалық көрсеткіштен төмен. Дегенмен, ол көңілді демемейді.
Айналдырған 5-6 жылдық үзілісте жергілікті жерлерге педиатр мамандардың жетіспейтіндігі, одан балалар денсаулығын сақтау, оны емдеу ісінің ақсағаны белгілі болды. Қазір негізгі салмақ облыстық, Қостанай қалалық балалар ауруханаларына және Рудный қаласындағы перинаталдық орталықтарға түседі. Аудандардағы, кішігірім қалалардағы ауруханалар мен емханалар баяғыдай кәнігі педиатр мамандармен қамтамасыз етілуі тиіс. Қазақта «атамдатсаң атамдат, ботамдатпа» деген сөз бар. Баланың өлімі ата-ана, бауырлары үшін ең ауыр қайғы. Ауру, мүгедек бала өсіру ата-анаға қалай қасірет болса, оны мемлекет дәрежесінде ойлау тым ауыр. Өйткені, мемлекеттің де, ұлттың да болашағы — балалар. Педиатрия сол үшін керекдеп, кейіпкеріміз өз ойын түйіндеді.
Денсаулық — зор байлық. Денсаулық адам өмірінің негізі, тірегі. Денсаулығы нашар адам қоғамға да, отбасына да жайсыз екені белгілі. Денсаулық берген мүмкіндікте ғана адам өз мақсатын жүзеге асыра алады. Дегенмен, әрбір адам өмірінде әдеттегі тіршілікпен өз денсаулығына атүсті қарап, профилактикалық тексеруді кейінге қалдырып, күнделікті маңызды мәселелермен айналысу орын алады. Осы тұрғыда Құран аяттарының денсаулыққа тигізер әсері ерекше. Белгілі бір аяттарды күніне екі мезгіл тыңдаудан адамның көңіл күйі жоғарылайды, есте сақтау кабілеті артып, жаңадан басталып келе жатқан ауруларға қарсы тұру иммунитеті күшейеді. Аяттардың тағы бір маңызы — жүйке жүйесін тыныштандыру арқылы қоршаған адамдармен араласуда тепе-тендік күйге, ал табиғатпен үнемі және екіжаққа тиімді қатынасқа көше бастайды.Туа біткен, тұқым қуалаған және т.с.с. санаулы ауруларды айтпағанда, адам ағзалары оның сезініп, ұғынған ұстанымдарының нәтижесі немесе оның өмір алқабының жемісі іспетті. Ауруға әкелетін басты шарттардың бірі жұмыс орнында немесе отбасында қалыптасатын психологиялық дискомфорт. Бұл шарт адамның денсаулығына деген тиянақтылығын төмендетіп,ауруға бейімділігін арттырады. Осындай көңіл күйдегі адамның жұқпалы ауруларға қарсы тұру иммунитеті азайып, кеселге ұшырауы мүмкін. Қасиетті кітапты басшылыққа алған адам өзінің өмірлік ұстанымдарымен, салиқалы, сындарлы мінезімен жұмыс орнындағы, отбасындағы келеңсіз жағдайлардың алдын алу немесе одан шығу жолдарын терең меңгереді, орны толмас өкінішке әкелетін жайттардан алыс болып, жан-жағына мейірімділік таратады.Қоршаған ортаның денсаулыққа әсері бірер сағатқа созылған шаршампаздық симптомдарынан басталып, катерлі ауруға дейін әкеліп соғуы мүмкін. Ал қасиетті кітап сүрелері қоршаған ортада адамның қонақ екенін санаға сіңіру арқылы ортамен байланыстықалыптастырып, қоршаған ортаның тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.Күн сәулесі, қар мен жауын, жел, т.б. қоршаған ортаның тікелей әсерінен қорғайтын бірден-бір тәсіл киген киімнің табиғи құбылыстарға сәйкестігі. Жалпы қай дінде болмасын, әйел адамдардың киім үлгісі ұқсас. Өзінің алдындағы діндерді жоққа шығармайтын халқымыздың діні әйел адам организміндегі ерекшеліктерді есепке ала отырып, оны барлық табиғи құбылыста қорғайтын киім үлгісін негіздеді. Әйел затының терісіне сырт көзге ақпарат түсетіні ғылыми делелденген факт. Үйлесімді тамақтану тұрғысында қасиетті кітапта тағамды шүкіршілікпен қабылдау ғибрат етіледі. Ризашылықпен зарядталған тағамның құрамы адам ағзаларын да ризашылыққа бөлейтіні белгілі. Ал, үнемі басыңқы кеңілде қабылданған тағам ауру әкелетіні және тою сезімін топастандырып, тамақтың дәмін жоятыны белгілі. Ислам дінінде қарынды толтыра тамақ жеуден сақтандыру орын алған. Сенімдегілер үшін қарынның үштен бір бөлігі ғана тамакқа, бір бөлігі су, қалғаны ауаға арналған. Бұл тағамның қорытылуын жеңілдетіп, тоя тамақтанудан пайда болатын жалқаулықтан сақтандырады. Көп тамақтану денені салбыратып, тез картаюға, тамақ қалдықтарынан ағзалардың тазаруын қиындатып, көптеген ауруларға әкелетіні белгілі. Мұны кешкі мерзімде сыралатып, темекі түтінімен өмірін қысқартумен айналысатын жастар есте ұстауы тиіс.Көп ұйықтау адамның санасын бұлыңғырлап, ағзаның әлсізденуіне, сол арқылы ауруға ұшырауына әкеледі. Сонымен қатар, көп ұйықтаудан денені делсалдық билеп, адам жаман ойларға беріледі. Жүйкенің жұқарып, жүйке ауруларына әкелуіне аз ұйықтаумен қатар, жоғарыда айтып кеткен шүкірліктің болмауы, көрсеқызарлық пен астамшылық та себеп болады. Іштен жегідей жеген құрттай бұл мінездер адамды ауру етіп тынады. Қасиетті дініміз мұндай себептердің алдын алатын ұждан тербиелейді.Нөпсіқұмарлықтың салдарынан қоғамның калыптасқан негізі жойылып, ақ пен қараның арасы араласып кетеді. Нәпсіқұмарлықтың адам денсаулығына әсерінен отбасы ажырасып, ер адамдар жалғыздыққа, әйелдер салқындыққа ұшырауы мүмкін. Қоғамдағы теңсіздікті, әділетсіздікті туындататын басты себепкер нәпсіқұмарлық пен зиянды әдеттерге үйірсектеуді сенімсіз тізгіндеу өте қиын.
Қазір жалпы медицинаны бітіргеннен кейін жас маман екі жыл интернатурасында жүреді, одан кейін тағы екі жыл балалар дәрігері болуға резидентурада оқиды. Медицина академиялары мен университеттерінде жастарды тоғыз жыл оқытса да педиатр мамандығы сан жағынан да, сапасынан да талапқа сай дайындалмағанын уақыт көрсетті. Көрші Ресей мемлекетінде де осындай мәселе көтерілгенде дәрігерлер, мамандар педиатрия факультетінің керектігін дәлелдеп, оны жапқызбай қорғап қалды. Қай мамандыққа да, оның ішінде дәрігер мамандығына адамның жүрек қалауы болмаса, қиын. Алғашқы қанды көргеннен толқып, адам анатомиясын оқи бастағандағы қиындықтарға шыдамай, кейбір жастар оқуды тастап кетеді. Ал медицинаның өзге саласынан педиатрияның басты ерекшелігі — балалармен жұмыс істеудің қиындығында дер едім. Балалар дәрігері болғысы келетіндердің осы мамандыққа ынта-ықыласы болуы тиіс. Баланы жақсы көру керек, бала дегенде жаны ұшып тұруы тиіс. Солай бүкіл жан-жүрегін салғанда ғана ол жақсы маман болып қалыптасады. Бұл мамандықтың осындай психологиялық та жағын ескермей болмайды.
Баламен жұмыс істеудің қиын екенін айттым, тағы да қайталағым келеді. Медицинаның қай саласында да ең алдымен ауруға дұрыс диагноз қойғанда ғана емнің нәтижесі болады. Педиатрияның қиындығы да осында. Мысалы, ересек адам өзінің қалай ауыратынын айтады. Оны түрлі аппарат арқылы тексермей тұрып-ақ, науқас берген ақпараттардан қойылатын диагноздың кем дегенде 50 пайызын шамалауға болады. Ал бала айта алмайды ғой? Кез келген ана да баланың ауруын жеткілікті сипаттап бере алмауы мүмкін. Жақында біздің ауруханаға үш жасар бала ауыр халде түсті. Ол тамақ ішіп болған соң жата алмайды, жүре де алмайды, төрт аяқтап тұрып қалатын болған. Үш жасар бала не айтады? Осыны ойласа келе дәрігерлер баланың іш құрылысын тексеруді ұйғардық. Баланың ұйқы безіне жылауық шыққан, көлемі тым үлкен. Тамақ ішкенде ол асқазанмен сығылысады, ал бала төрт аяқтап төмен қарап тұрғанда тамақ алға лықсып, шамалы жеңілденгендей болады. Операция жасап, әлгі паразитті сылып алып тастадық. Міне, бұл педиатр болмағандықтан уақыт ұзай берген, бала қиналған, диагноз тек облыстық балалар ауруханасында ғана қойылды. Ал медициналық жоғары оқу орындарында бұрынғы дәстүрмен педиатрия факультеті болса, болашақ дәрігер 6 жыл бойы тек бала ағзасына, ауруына қатысты дәріс алар еді. Оның үстіне студенттер 2-3 курстан бастап балалар ауруханаларында тәжірибеден өтеді. Нашарлау оқитын студенттің өзі жүрегі болса баланың қиналғанын, оның емделіп қатарға қайта қосылғанын, күлгенін көргенде сәбиді жақсы көріп кетеді, сол арқылы мамандығын да сүйетін болады. Болашақ педиатр маман баланың қай аурумен қалай ауыратынын бүге-шігесіне дейін білгенде ғана ажалмен күресіп, өмірге араша бола алады.
Отоларинголог – құлаққа, мұрынға және тамаққа әсер ететін жағдайларды емдеуге, сондай-ақ бас пен мойынға хирургиялық араласуға маманданған дәрігер. Оториноларингология бойынша мамандар (кейде оториноларингология деп те аталады) 1896 жылдан бері ұйымдастырылып, оны Құрама Штаттардағы ең көне медициналық мамандыққа айналдырады.
Отоларинголог дәрігер болумен қатар хирург болып табылады. Бұл олардың құлақтың, мұрынның және тамақтың нәзік тіндеріне әсер ететін жағдайларды емдеуге көмектесетін операцияларды жасай алатынын білдіреді.
Отоларингологқа бару сирек емес. Ауруларды бақылау және алдын алу орталықтарының (CDC) мәліметтері бойынша, шамамен болды 20 миллион келу 2010 жылы оториноларингологтарға. Олардың бестен бірі 15 жасқа толмаған адамдар. Ардагерлер мен әскери тәжірибелерді қосқанда олардың саны көбірек.
Оториноларингологтар әртүрлі ауруларды емдей алады. Мысалы, созылмалы немесе саңырауқұлақ синусит, есту қабілетінің жоғалуы, орофарингеальды қатерлі ісік және обструктивті ұйқы апноэ. Осы әртүрлі медициналық мамандық туралы көбірек білу үшін оқуды жалғастырыңыз.
ЛОР дәрігері отоларингологпен бірдей ме?
- Сіз отоларингологтар құлақ, мұрын және тамақ (ЛОР) дәрігерлері сияқты күдікті естіледі деп ойлауыңыз мүмкін. Себебі олар бірдей! Кейде отоларингологтар қысқаша ЛОР деп аталады.
Отоларинголог не істейді? Енді отоларинголог назар аударатын дене бөліктерін қарастырайық.
Құлақтар — Біздің құлағымыз есту үшін ғана емес, тепе-теңдікті сақтау үшін де маңызды. Отоларингологтар емдей алатын құлақ ауруларына мыналар жатады:
созылмалы құлақ инфекциялары, құлақ ауруы, әсер еткен құлақ балауызы, айналуы немесе айналуы, шу, есту қабілетінің жоғалуы, жарылған құлақ қалқаны.
Меньер ауруы сияқты ішкі құлақ аурулары құлақ ісіктері эстакий түтігінің дисфункциясы ортаңғы құлақ сұйықтығы отосклероз уақытша сүйек сынықтары
Мұрын — Біз мұрынды тыныс алу үшін, сонымен қатар айналамыздан әртүрлі иістерді қабылдау үшін пайдаланамыз. Отоларинголог емдейтін мұрын ауруларына мыналар жатады: аллергия, ринит, синусит, постназальды тамшы, мұрыннан қан кету
мұрын полиптері ауытқыған септум иістің бұзылуы мұрын арқылы тыныс алуды тоқтату.
Тамақ — Тамағымыздың тіндері тыныс алуға, сөйлеуге және жұтуға көмектеседі. Отоларинголог емдейтін тамақ ауруларына мыналар жатады: дауыстың қарлығуы
ауырған тамақ гастроэзофагеальды рефлюкс ауруы (ГЕРД) жұтылу бұзылыстары
вокалдық сымның бұзылуы ларингит бадамша бездер мен аденоидтарға әсер ететін жағдайлар тамақ ісіктері қорылдау ұйқы апноэ субглоттикалық стеноз сияқты тыныс алу жолдарының мәселелері
Бас және мойын — Құлақ, мұрын және тамақ ауруларын емдеуден басқа, отоларингологтар бас пен мойынға әсер ететін жағдайларға да көмектесе алады. Олар мыналарды қамтуы мүмкін:
бас немесе мойын инфекциялары
бастың немесе мойынның ісіктері
бет жарақаттары немесе деформациялар, соның ішінде реконструктивтік немесе пластикалық хирургия
қалқанша безінің жағдайы
туа біткен мойын массалары
тегін клапанды қалпына келтіру
Оториноларингологтың білімі мен оқуына қойылатын талаптар
Оториноларингологтар тәжірибе алмас бұрын жылдар бойы білім мен дайындықтан өтеді, соның ішінде:
4 жылдық колледж дәрежесі
4 жыл медициналық училищеде
отоларингология мамандығы бойынша кемінде 5 жыл резидентурада оқу
Осы талаптарды орындағаннан кейін, отоларинголог тәжірибеге сертификат алу үшін Американдық отоларингология кеңесі берген емтиханнан өтуі керек. Бұған жазбаша және ауызша емтихан кіреді.
Кейбір отоларингологтар кейіннен қосалқы мамандық бойынша стипендияны аяқтауды таңдай алады. Олар әдетте тағы 1-2 жыл оқуды қамтиды.
Ринолог отоларингологқа қарсы
Ринолог – отоларингологтың мамандандырылған түрі. Бұл дәрігерлер мұрын мен синусқа әсер ететін жағдайларды емдеуге назар аударады.
Ринолог емдейді:
бірнеше хирургиялық ревизияларды қамтитын күрделі синус ауруы
мұрын массалары
бас сүйегінің негізіне қатысты жағдайлар
нейрохирургтармен бірлесіп емдейтін жағдайлар
Ларинологқа қарсы отоларинголог
Ринология сияқты ларингология да отоларингологияның мамандандырылған саласы болып табылады. Ларинолог дәрігер көмейдің (дауыс қорабы), жұтқыншақтың (жұлтқыншақтың артқы жағы) және қоршаған тіндердің жағдайына назар аударады.
Бұл құрылымдардың барлығы тыныс алу, сөйлеу және жұту сияқты функциялар үшін маңызды.
Аудиолог отоларингологқа қарсы
Аудиолог есту және тепе-теңдікке әсер ететін жағдайларға назар аударады. Аудиолог көрсете алатын қызметтерге мыналар жатады:
есту қабілетінің жоғалуына және басқа да есту бұзылыстарына скрининг
есту қабілеті мен тепе-теңдікке әсер ететін жағдайларды бағалау және диагностикалау, мысалы, есту қабілетінің жоғалуы, шуылдау және айналуы
есту аппараттары мен басқа да көмекші құралдарды таңдауға және орнатуға көмектесу
есту қабілетінің жоғалуын болдырмауға көмектесетін стратегияларды қамтамасыз ету
Бұл отоларингологияға ұқсас көрінгенімен, аудиология басқаша. Көптеген аудиологтар AuD деп аталатын аудиология бойынша докторлық дәрежесін алады. Олар сондай-ақ ұлттық және мемлекеттік қауымдастықтар тарапынан сертификатталған.
Құлақ ауруларына маманданған отоларингологтар да бар. Оларға отологтар да, невропатологтар да кіруі мүмкін.
Біртұтас отоларингологтар бар ма?
Біртұтас тәжірибелер дәстүрлі медициналық немесе хирургиялық емдеуден тыс емдеу әдістерін қамтиды. Мысалдарға шөп медицинасы, массаж терапиясы және Аюрведа жатады.
Мүмкін, отоларинголог кейбір жағдайларды емдеуде кейбір тұтас тәжірибелерді енгізуі мүмкін. Дәстүрлі медицина тұтас тәжірибемен қиылыса, оны интегративті медицина деп атайды.
Мысалы, акупунктура және шөп медицинасы болды зерттелген бас және мойын қатерлі ісігінің симптомдарын интегративті емдеудің бөлігі ретінде. Сонымен қатар, медитация және акупунктура сияқты біртұтас тәжірибелер болды зерттелді тиннитті емдеудің ықтимал компоненттері ретінде.
2012 жылғы зерттеу біртұтас тәжірибені пайдаланған адамдардың 17 пайызы оларды құлақ, мұрын және тамақ ауруларын емдеу үшін қолданғанын көрсетті. Алайда, бұл адамдардың көпшілігі бұл туралы дәрігеріне айтпады.
Егер сіз емдеуге тұтас тәжірибені біріктіргіңіз келсе, бұл туралы дәрігеріңізбен талқылау маңызды. Себебі кейбір тұтас тәжірибелер нақты жағдайларға сәйкес келмеуі мүмкін немесе олар ықтимал зиянды жанама әсерлерге әкелуі мүмкін.
