Құраншылар алғашқы іс-әрекетін ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында бастады. Құраншылар идеологиясының негізі алғаш рет Үндістанның Солтүстік бөлігінде (қазіргі Пәкістан жерінде) болды. Құраншылар атауы жөнінде әртүрлі пікірлер білдіреді. Кейбір ғалымдар оларды «Құраншылар» деп атауға болмайды, себебі бұл атау Құран Кәрімнің үкімдері мен ережелерін толығымен орындайтын топ деген мағынаны береді деп топшылайды.
Құраншылар Ислам тарихында Құранды рацоналдық жолмен түсіндіруді дәріптеді. Осының негізінде құраншылардың ішкі бөлігінде пайда болған хауариждер, мұхтазила, муржия, шийіттер сияқты ағымдардың пайда болуына алып келді. Бұл ағымдар Ислам үкімдеріне және сенімдеріне қауіп төндіріп отыр.
Құраншылар өздерінің идиологиясында Құранды тек ақылмен түсіндіруді дәріптей отырып ақылды Құран нақылдарынан жоғары қойды. Құраншылар идеологиясының негізін қалаушы Мырза Ахмед Хан болды. Оның толық есімі Саид Ахмед Хан ибн Ахмед Мирулмуттақа ибн Имад Әл-Хусайни. Ол Ислам ғұламаларының дәстүрлі ұстанымына қайшы ұстанымды қалыптастырды. Сөйтіп хадисті қабылдауға мүлдем орындалмайтын шарттар қойып, көптеген хадистерді жоққа шығара бастады.
Құранның тәпсірін жасауда көптеген Исламның дәстүрлі қалыптасқан ережелері мен ұстанымдарына қайшы пікірлерді алып келді.
Құраншылар бағыты жалпы Исламның дәстүрлі ұстанымдары мен ережелеріне жауап бермейтіндігімен ерекшеленеді. Себебі Ислам тарихында мұсылман қауымы Пайғамбар сүннетін ерекше бағалап, ұстанумен келеді.
Құраншылардың ең негізгі дәстүрлі ұстаным мен идеологияға қайшы келетін пікірі: «Дін мен шариғаттың үкімдерін баяндап, бекіту үшін сүнниттің ешқандай керегі жоқ, Құранның жалғыз өзі жетіп артады» деп топшалайды.
Осылайша ислам әлеміндегі дәстүрлі дін ұстанушылары арасында түрлі кереғар ойлар қалыптастырады. Қазақстанның байырғы дәстүрлі дін ұстану жолы Ислам діні, Сүнниттік бағыт пен Имам Ағзам мазхабы.
Ұ.Маймақова.
