Түркістан қаласы бойынша төтенше жағдайлар басқармасының қызметкерлері «Улы газдан уланудың алдын алу», «Өрт қауіпсіздігі» бойынша қала аумағында тұрақты түрде рейдтік іс-шаралар жүргізіп, жергілікті тұрғындарға газбен улану бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізеді.
Рейдтік іс-шаралар жүргізу барысында мамандар Бескепе ауылының тұрғындарына ылғи жадыда ұстап, біліп жүруге тиісті сақтық шаралары туралы кеңінен түсіндіріп берді.
Аталған іс-шараның мақсаты — тұрғындарға газдан уланудың алдын алу, дұрыс пайдалану бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу. Қала тұрғындарының денсаулығының қауіпсіздігі және газға деген жауапкершілігін арттыру. Профилактикалық түсіндіру жұмыстары барысында ҚР газ және газбен жабдықтау заңы түсіндірілді. — 19 бабының 1-тармағына сәйкес, газ тұтыну жүйелерінің және газ жабдығының иелері олардың тиісті техникалық жай-күйін және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті; — 19 бабының 5-тармағына сәйкес, коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылар газ тұтыну жүйелеріне газ жабдығына техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасаспай, оларды пайдалануға тыйым салынады.
Көмірқышқыл газымен уланудың себептері:
– пешпен жылытуды пайдалану ережелерін бұзу (пеш жапқышын уақтылы жаппау, отынға таза ауаның жеткіліксіз болуы, нашар тарту).
– пештің және түтіндіктің ақаулы жұмысы (пеш конструкциясындағы жарықтар, бітелген түтіндік).
– өрт ошағында адамның болуы.
– жану тұрмыстық газ жетіспеушілігі жағдайларында оттегі және нашар желдету;
Улану біртіндеп немесе найзағай болуы мүмкін. Бұл ауадағы газдың концентрациясына, оның әсер ету ұзақтығына және адамның жеке сезімталдығына байланысты. Көмірқышқыл газымен улану процесін келесідей сипаттауға болады: көміртегі тотығы адам қанындағы гемоглобинмен белсенді байланысып, карбоксигемоглобин түзеді және оттегінің тіндік жасушаларға берілуін тежейді, нәтижесінде гипоксия пайда болады. Басқаша айтқанда, көмірқышқыл газын деммен жұту кезінде оның молекулалары адам қанындағы оттегінің орнын «алады», бұл оның өліміне әкелуі мүмкін.
Улану белгілері:
а) жеңіл дәрежеде: – бастың ауырлық сезімі мен пульсациясының пайда болуы; – храмдар мен маңдайдағы ауырсыну («басындағы шеңбер»), көздің қараңғылануы және жыпылықтауы, тиннитус; – терінің қызаруы, жүрек соғысы, діріл, әлсіздік, жүрек айну, құсу. б) неғұрлым ауыр дәрежеде: – бұлшықет әлсіздігі, импульстің жоғарылауы, оқушылардың кеңеюі, Үстірт тыныс алу, бас айналу; – шатасқан сана, ұйқышылдық, сананың жоғалуы; – бетінде цианоздың пайда болуы, мүмкін – қызғылт дақтар.
Улану кезіндегі алғашқы көмек:
– таза ауаға шығарып, артқы жағына көлденең қойыңыз;
– расстегнуть киім және ашу көкірек;
– ыстық тәтті шай немесе кофе ішіңіз;
– бет пен кеудені салқындатыңыз (суық су, салқындатылған шүберек, мұз немесе қар);
Егер жәбірленуші өзіне келмесе:
– жәбірленушіні түшкіруге мәжбүрлеу үшін мұрынға тітіркенуді кез-келген жолмен (қауырсын, темекі, қыша, бұрыш, аммиак) тудырыңыз;
– тыныс алу пайда болғанға дейін кеудені сүрту пайдалы (қолғап, шарф және басқа заттар);
– жасанды тыныс алуды жүргізу;
– зардап шегушіні емдеу мекемесіне жіберу. Улы газбен уланудың алдын алу қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, улы газбен улануды болдырмауға болады:
– жеткілікті білімсіз, дағдыларсыз және құралдарсыз жанармай жағатын құрылғыларды пайдаланбаңыз;
– пештің, түтіндіктің, ішке сору және сыртқа тарату желдеткішінің жұмыс істеуін тексеру;
– желдеткіші нашар үй-жайда отын жағуға болмайды;
– қозғалтқышы қосылған машинаны гаражда қалдырмауға, сондай-ақ қозғалтқышы қосылған автомобильде ұйықтауға тыйым салынады;
– жабық үй-жайларда (жертөледе) дизельді және бензинді электр генераторларын пайдалануға тыйым салынады.
Улы газбен улануды немесе жай ғана оның үй-жайда болуын көрсететін белгілер анықталған жағдайда 103 немесе 112 нөмірлері бойынша қызметтерге жүгіну қажет.
Төтенше қызметінің мамандары адамдар тұрғын үйлерге, пәтерлерге, қора-қопсы құрылыстарына, жеке гараждарға және басқа да тұрғын алаңдарда өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мынадай сақтық шараларын есте сақтау керек дейді. Олар:
– үйдегі электр құрылғылар жарамды жағдайда болуы керек;
– қыздырғыш құралдарды тез жанғыш заттарға орнатуға немесе ағаш үстелдерге қоюға жол бермеу қажет;
– электр қыздырғыш құралдарды қолдану кезінде оларды қараусыз қалдыруға немесе балаларға тапсыруға болмайды;
– үйден шығар кезде немесе түнгі уақытта электр желісіндегі құрылғыларды қуат көзінен ажырату керек.
Сөндірілмеген, қараусыз қалдырылған электр құралдары үй-жайда өрт шығуының себебі болуы мүмкін.
Сонымен қатар, ошақ жағатын тұрғын үйлерде пеш жағудың өрт қауіпсіздігін сақтаған жөн. Отты жаққан кезде пештің ішіндегі температура 600-800 градусқа дейін жетеді, одан пеш қабырғалары және түтіндік қызады. Егер үйдің ағаш бөлшектері (еден, төбе басқа да жанғыш заттар) пештің қабырғаларына және түтіндікке тығыз тиіп тұрса жануы мүмкін.
Өрт болмау үшін пешті кірпіш немесе тасты негізге орналастырған жөн және пештің алдына ағаш еденнің үстіне өлшемі 50х70 см қаңылтыр қағып қойған жөн. Егер ондай болмаса, пештің аузынан түскен жанып жатқан көмірден өрт шығады. Пештің есігін жауып және қараусыз қалдырмаған жөн.
Түнгі уақытта ұйықтар алдында 1-2 сағат бұрын от жағуды тоқтатқан жөн (қатты отынмен, кемірмен жанатын пештерге байланысты). Бұл дегеніміз улы тұншықтырғыш газбен уланудың алдын алу және газбен жылытылатын қазандықтарға газбен жылыту құрылғылары істен шыққан кезде арнайы мамандарға көрсеткен жөн.
Өрт – әрдайым алапат, ауыртпалық, бақытсыздық. Соған қарамастан, көпшілік адамдар өрт кезіндегі қарапайым ережелерді білмейді. Бала күннен белгілі – «101-ге қоңырау шалу»-дың өзін үрей, байбалам кезінде естен шығарып, ұмытып кетіп жатамыз. Басты ереже – ешқашан үрейленіп, байбалам күйге түспеу! Өрт қауіпі өнеркәсіп пен мекемеде ғана емес, тұрмыста да кездеседі: – тұрғын үйде, жеке автокөлікте және көлікжайда да, саяжайлық аумақта және т.с.с. Сондықтан, өнеркәсіпте қамтамасыз еткендей, тұрғын жай және басқа орындарды алғашқы өрт сөндіру құралдарымен (өрт сөндіргіш және т.с.с.) қамтамасыз ету қажет.
Пәтерлер мен тұрғын бөлмелерде:
– жанғыш заттар, жеңіл тұтанғыш заттар және газ баллондарды балкондарда және лоджияларда сақтауға;
– төсекте және арнайы темекі шегуге әзірленбеген жерлерде темекі шегуге;
– екі қабаттан жоғары үйлерде газ балондарын қолдануға;
– балкондар мен лоджиялардан темекі тұқылын лақтыруға;
– әзірленіп жатқан асты газ немесе тоқ плитасында қараусыз қалдыруға және тұрмыстық электр құрылғыларын (теледидар, үтік, шәйнек, шаш кептіру құрылғысы және т.с.с.) тоққа қосылған күйінде қалдыруға;
– балаларды қараусыз қалдыруға тыйым салынады. Ең бірінші әрі міндетті ережені есте сақтаңыз: пәтерде түтіннің әлсіз иісі келген кездің өзінде, ашық жалынның өзін айтпағанда, «101» немесе «112» ге қоңырау шалу керек. Өртті өз күшімен сөндіру көп жағдайларда нәтижесіз болады да уақытты жоғалтуға себеп болады және ол өрттің едәуір өршіп таралуына әкеліп соғады.
Өрт сөндіру қызметіне хабарласқаннан кейін, ересектер мен балаларды, қарттар мен сырқат адамдарды қауіпсіз жерге шығарып, жақын пәтерлердегі көршілеріңізді хабардар етіңіз. Пәтердегі немесе саты алаңындағы электр қалқанын қолданып электр көзін өшіріңіз. Ас бөлмесіндегі газ келетін жүйені жабыңыз. Егер сіздің үйіңіз түтін шығару жүйесімен қамтамасыз етілген болса , оны іске қосыңыз. Өрт сөндірушілердің келуін күтпей өртті қолда бар құралдармен – шелектегі сумен, өрт сөндіру құралымен, дымқыл тығыз матамен және т.с.с сөндіруге кірісіңіз.
Өрт шыққан кезде әркім білуге тиісті қауіпсіздік ережелері.
Өрт шыққанын білгенде…
Өрттің ауқымы кішкентай болса, крандағы сумен, болмаса қалың дымқыл матамен өшіруге тырысыңыз;
Өрт ауқымды болса, 101 нөміріне хабарласып, өрт шыққан мекен-жайды, ненің қалай жанып жатқанын айтыңыз. Өзіңіздің атыңыз бен нөміріңізді де беріңіз. Ол өрт сөндірушілерді күтіп алып, өрт ошағына жедел апаруға керек. «Менен де басқалар хабарласқан шығар» деп отыруға болмайды;
Ғимараттағы барлық тоқ көздерін ажыратып, газ құбырларын жабыңыз;
Егер өрт көп қаббатты ғимараттың төменгі қабатында шықса, ғимараттың жоғарғы қабатына немесе төбесіне шығып, көмек күту керек;
Далаға шығу жолдарында от болмаса, тез арада ғимаратты тастап шығыңыз;
Өрт шыққан аумақтан өту үшін синтетикалық киімдерді шешіп, орнына жүн немесе мақтадан тігілген киім кию керек. Киімдерді сулап, басыңызға ішік, жейде, орамал сынды қалың дымқыл жамылғы жабыңыз. Дәл осылай мұрныңыз бен ауызыңызды да жабу керек. Ол түтіннен уланып қалудың алдын алады;
Есіктерді қатты жабыңыз. Себебі от оттегі келіп, жел соққан сайын өрши түседі;
Түтіннің арасынан еңкейіп, тізерлеп немесе бүк түсіп өту керек;
Пәтерден шықпас бұрын есіктің ар жағында оттың бар-жоғын тексеріңіз. Ол үшін есікке жақын барып, оның тұтқасы сияқты металды жерлерін ұстап көріңіз. Ол ыстық болса, есікті ашпаңыз. Керісінше, есіктің саңылауларын дымқыл матамен бітеп тастаңыз. Есіктің бер жағына су шашыңыз;
Ауыз-мұрныңызды дымқыл матамен жауып, пәтердегі барлық адамдарды балконға алып шығыңыз. Балкон болмаған жағдайда, терезені ашып, сырттағыларға белгі беріңіз. Олардың сізді естігеніне сенімді болсаңыз, барлық адамдарды алып, жуыну бөлмесіне кіріп, есігін ішінен мықтап жабыңыз. Ол жерде суды ағызып, үстілеріңіздегі барлық киімді сулау керек. Сол жерде көмек күтіңіз;
Өрт шатырда немесе жертөледе шықса, өрт сөндірушілерді шақырып, олар келгенше өрт шыққан аумаққа апаратын есік-терезелерді, люктарды жауып тастау керек;
Өрт шыққан үйден адамдарды эвакуациялау кезінде балалардың төсектің астына, сөрелер мен қуыстарға тығылып қалатынын естен шығармаңыз.
Не істеуге болмайды?
Киіміңізге от тигенде жүгірмеңіз. Ол оттың одан сайын өршуіне әкеледі. Одан да киімді шешуге тырысу керек, болмаса еденге жатып аунау керек. Егер жаныңыздағы адамның киімі жанып жатса, оны өшіру үшін үстіне дымқыл мата жабыңыз;
Терезелерді ашып, түтінді шығаруға болмайды. Таза ауа отты өршітеді;
Лифтті қолданбаңыз. Өрт кезінде электр тоқтары өшірілетін болғандықтан, лифт кез келген жерде тоқтап қалуы мүмкін;
Қорқынышқа бой алдырып, жоғарғы қабаттан секіруге болмайды.
Зардап шеккендерге алғашқы көмек
103 нөміріне хабарласып, жедел жәрдем шақырыңыз;
Күйік алған адамдардың үстіндегі киімін шешуге болмайды. Күйген жеріндегі киімін қиып, теріге жабысқан күйі қалдыру керек. Күйікті спирттелген немесе марганец ерітіндісіне батырылғын матамен жабады;
Өте үлкен күйікке шалдыққан адамды үлкен матаға немесе төсек жаймасына орап, ыстық сусын беріп, жылылау керек;
Түтінге уланған адамды таза ауаға алып шығу қажет.
Өрттің алдын алу үшін:
Үйде темекі шекпеңіз. Толық сөндірілгеніне көзіңіз жетпей терезеден лақтырмаңыз;
Тамақ істеп жатқанда газ плитасын қараусыз қалдырмаңыз;
Электр тогы мен газ құбырларын үнемі тексеріңіз. Қандай да бір ақау барын байқасыңыз, бірден арнайы мамандарға хабарласыңыз;
Өртке арналған сатылар мен төтенше жағдайда шығатын есіктерді жаппаңыз;
Өрт сөндіргішті қолданып үйреніңіз және оны отбасыңыздың мүшелеріне де көрсетңіз. Себебі, өрт шыққанда оның нұсқаулығын оқып тұруға уақытыңыз болмайды;
От жағуға арналған сіріңке, оттықтарды балалардың қолы жетпейтін жерге қойыңыз;
Балаларыңызға Төтенше жағдайлар жөніндегі қызметтің нөмірлерін жаттатыңыз:
Өрт сөндірушілер — 101
Полиция — 102
Жедел жәрдем — 103
Газ апатынан құтақру қызметі — 104
Құтқару қызметі — 109
