Қазақ халқының ұлттық тәрбиесі – әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Жалпы «ұлттық» деген сөздің астарында елге-жерге, тілімізге, дінімізге деген құрмет жатыр. Ал осы ұлттық тәрбиені бала бойына сіңіруде отбасында атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Яғни тәрбие алуды сәби ана құрсағынан бастаса, оны білім теңізінің мектеп атты кемесінде ұлттық құндылықтарымызбен жетілдіру өте маңызды. «Тәрбиесіз берген білім қауіпті», – деген екен әл-Фараби. Технологияның дамып, әлемдік жаһандану үдерісі кезінде білім беру жүйесіне ұлттық инновацияны енгізу керектігін көпшілік мойындап отыр.
Біздің қоғам алдындағы мақсатымыз – ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын, ұлттық құндылықтар мен жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын толық кемелді, ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу. Әрине, тәрбие жалаң болмауға тиіс. Жалаң тәрбие қауқарсыз. Кез келген адамды тәрбиелеудің ұлттық негізі болуы керек. Сонда ғана тәрбие шынайылыққа айналады. Тәрбиенің мақсаты – елдік сананы қалыптастырып, ұлттық рух пен ұлттық патриотизмді негіздеу, ұлтсыздықпен күресу болса керек. Сондықтан тәрбиенің жүзеге асуының технологиясы қалай дегенде де ұлтымызға ұстын, болашағымызға тұғыр болатын ұлттық тәрбиеде жатыр деп нық сеніммен айта аламыз [4]. Тəрбиенің басты міндеттердің бірі – жас ұрпақты азаматтық пен отаншылдыққа баулу. «Отан» деген ұғым балаға дүние есігін ашатын туған жері, кең байтақ гүлжазира даласы. Балаға «Отан», «туған жер» дегеніміз — тарихи қалыптасқан əлеуметтік, саяси жəне мəдени орта. Тарихқа көз жүгіртсек, халқымыз, ата-бабаларымыз ғасырлар бойы жинақтаған өмір тəжірибесін, бай рухани қазынасын жас ұрпақты тəрбиелеуді пайдаланған бала тəрбиесіне ерекше мəн бере, үміт арта, сергек қараған. Жас ұрпақтың алдына асқарлы мақсат қойылып, келелі міндеттер жүктеген. «Болашақ ел қамқоры», «Отан қорғаушысы», «Шаңырақ иесі», — деп жақсы сөзін қазақ халқы баласына арнаған. Отанды сүю халық ауыз əдебиетінде, ақын жыраулардың шығармаларында, халықтың тəрбие-дəстүрлері, əдет-ғұрыптары, отбасындағы ұлттық тəрбие, халық ойындары мен мерекелері, музыкалық шығармалары, бейнелеу өнері, қол өнері туындыларында тəрбиелік мазмұнда көрініс тапқан.
Қaзір кімде-кімнен oның отбaсында қaндай дәстүрлер бар және олар қаншалықты маңызды деп сұрасаңыз, әрбірі басын шайқап, иығын көтереді. Не жауап берелерін білмейді. Ал соңғы кездері БАҚ-тарда отбасылық дәстүрлері туралы өте көп айтылып жүр. Бұл туралы дауыстап және шаттанып айтылуда. Отбасын нығайту және дамыту бойынша әр түрлі бағдарламалар туралы. Отбасылық мұраға ұқыптылықпен қарау туралы. Тек барлық отбасылық ұлттық дәстүрлер, әдетте, балаға түнде ертегілер оқумен ғана жинақталады.
Міне, біздің әжелеріміз бен аталарымыз ұлттық салт-дәстүрлердің мағынасын білген! Әсіресе, бұл ауылда дүниеге келгендерге тән. Онда өмір салты ерекше. Онда отбасылар ерекше өмір сүреді. Өйткені, ауыл – бұл жер, өріс, су, ағаштар және үй жануарлары. Себебі салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар мен салт-жоралар арқылы уақыт байланысы одан басқа еш жерде білінбейді. Әрине, бұл көбінесе егін егумен байланысты. Қашан егіс және жинау маусымы басталғанда, барлық аулалар бұл оқиғаларды тойлайды. Бұл жерде отырыстар да, өлеңдер де, серуендер де болады. Дәстүрлер рухы түрлі мерекелеулер мен құпияшылдықтар арқылы жеткізіледі. Үйлену той, қоныс той, баланың туған күні және басқа да осыған ұқсас құбылыстар шулы және кең көлемде тойланады. Шын жүректен! Иә, отбасы ішінде балалар біздің аталарымыздан келе жатқан ұлттық дәстүрлер арқылы тәрбиеленуде. Рас, соңғы кездері көптеген отбасылық ұлттық дәстүрлердің өшуі байқалады. Қалалану өз ісін істейді! Білесіз бе, ал Сіздің балаларыңыз оларға Сіз құрып берген әлемде өсіп келеді. Оны қызықсыз және тартымсыз етіп, сондай-ақ жарқын және толыққанды етіп жасауға болады. Болады! Жай ғана жұмыс істеп, мәңгі уақыт таппауға да болады. Шаршап келіп, теледидар алдында отыруға да болады.Түсініңіз, отбасылық дәстүрлерді өзіміз құрып, оны сақтауға және жалғастыруға болады. Отбасында ұлттық салт-дәстүрлер болғаны қандай жақсы! Өйткені, олар өзінің қайталанбас және бірегей әлеміңді құруға мүмкіндік береді. Отбасылық ұлттық салт-дәстүрлер бүкіл ата-бабалық ұрпақты біріктіреді. Ал сіз үшін отбасындағы ұлттық дәстүрлер мен салт жоралар қандай мағынаны білдіреді? Сіз отбасылық тұрмыс салттың сақталуымен мақтана аласыз ба? Ең болмағанда, бір минутқа ойланып көріңізші… Әрбір отбасының қалыптасқан әдет-ғұрпы, ата дәстүрі болады. Сонымен бріге жалпы қазақ отбасына ортақ ұлттық дәстүрлер де бар. Оларды атап өтсек мыналар: жасы кішілер үлкендердің атын атамай, ата-әже, әпке,аға, әке деп сыйлап қарым-қатынас жасауы, сондай-ақ жасы кішілер үлкендердің, әсіресе қариялардың алдын кесіп өтпеуі, отбасы мүшелерің бірін-бірі ренжітпеуі, әрқайсысының шама шарқынша іс атқаруы.
«Ұлдың ұяты-әкеге, қыздың ұяты-шешеге» деп қараған халқымызда ұл баланы тәрбиелеуді аталар мен әкелер өз қолына алса, ал қыз баланы тәрбиелеу әжелер мен аналардың міндеті болып саналған.
Ұлы Абай атамыз былай деген екен: «Балаға көбіне үш алуан түрлі мінез жұғады: біріншісі – ата-анадан, екіншісі – ұстаздан, үшіншісі – құрбысынан». Сондықтан қаншалықты шаршап-шалдығып жүрсе де, ата-ана бала тәрбиесіне мән берулері тиіс. Ұрпақтар сабақтастығы тек осылайша жалғасын таппақ. Олай болса, өз бақытымызды бағалай білейік. Ата-ана, ұстаз, қоғам – үшеуі, тәрбиеге болар басты өлшем. Бір тұтасып, біріктірсе күштерін тәрбиенің үш мектебі адамның мінез-құлқын қалыптастырып, адамгершілік болмысын жетілдіреді. Тұғыры берік елдің отбасы да берік болады, отбасы қазығы нық қағылса, шаңырағы берік тәрбиеленер ұрпағы да өнегелі болмақ дегім келеді.
Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағының кепілі. Әр бала атаның қанымен, ананың сүтімен келетін туа бітті қасиеттер сияқты ұлттық рухани құндылықтарды да ең алдымен отбасында ата-ананың тәрбиесімен бойына сіңіретіні анық. Ендеше, «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» демекші, ел болып, ұлт болып қаламыз десек, «Ұлттық тәрбие» бастауын отбасы ошақ қасынан бастауымыз қажет деп есептеймін.
Қай қоғамда өмір сүрмейік, ұрпақ – ол біздің болашағымыз,жарқын күндеріміз. Сондықтан болашағымызды қазіргі сәттен жақсы тәрбиелесек, ертеңгі күнімізге сеніммен басуға болады деп нық айта аламыз.
