Төтенше жағдайлар мен апаттар әрдайым және барлық жерде болады.Әрбір төтенше жағдайдан кейін, сіздер білесіздер, бізде қоқыс, мемлекетке материалдық залал және ең алдымен, зардап шеккендер бар, олар қандай да бір жолмен төтенше жағдай аймағында қалады. Сыналған күйзелістен кейін зардап шеккендер күйзеліске түседі және ерекше немесе тіпті жеке көзқарасты қажет етеді.Мұндай жағдайларда ҚР ТЖМ Апаттар медицинасы орталығының психолог мамандары зардап шеккендермен байланыс орнатып жедел психологиялық көмек көрсетеді.Шынында да, көптеген жағдайларда қиын жағдайға тап болған адамдардың одан әрі психологиялық және моральдық жағдайы осы қарым-қатынасқа байланысты.Күйзеліс жағдайындағы зардап шеккендерге көрсетілетін жедел психологиялық көмектің маңызы зор. Әр түрлі күйзеліс жағдайларына байланысты зардап шеккендерде қорқыныш, мазасыздық, жылау, байбаламға салыну, апатия, жүйке дірілі, ашу-ыза, агрессия сияқты жағдайлар орын алады. Осы орайда қалай жедел психологиялық көмек бере аламыз және қарым қатынас қалай орнатамыз.
Қорқыныш кезіндегі көмек. Егер адам қорқыныш сезімін сезінсе, келесі әрекеттерді орындау қажет: Адамды жалғыз қалдырмаңыз. Қорқынышты жалғыз көтеру қиын. Адам неден қорқатыны туралы айтыңыз. Мұндай әңгімелер қорқынышты күшейтеді деп есептеледі, бірақ ғалымдар адам қорқынышын айтқан кезде, ол соншалықты күшті болмайтындығын ұзақ уақыт дәлелдеді. Сондықтан, егер адам өзінен қорқатыны туралы сөйлессе, оған қолдау көрсетіңіз, осы тақырыпта сөйлеңіз. Адамды «Бұл туралы ойламаңыз», «Бұл ақымақтық»,«Бұл туралы жай ғана»және т.б. тіркестермен алаңдатуға тырыспаңыз. Адамды тыныс алу жаттығуларын жасауға шақырыңыз, мысалы: Қолыңызды асқазанға қойыңыз; баяу деммен жұту, алдымен кеуде ауамен, содан кейін асқазанмен толатынын сезініңіз. Деміңізді 1-2 секунд ұстаңыз. Шығу. Алдымен асқазан төмендейді, содан кейін кеуде. Бұл жаттығуды баяу 3-4 рет қайталаңыз;
Үрей кезіндегі көмек. Мазасыз адамға келесідей көмек көрсетуге болады: Адаммен сөйлесуге тырысу өте маңызды және оны не мазалайтынын түсіну керек. Бұл жағдайда, бәлкім, адам мазасыздықтың көзін біледі және тыныштандырады. Көбінесе адам ағымдағы оқиғалар туралы жеткілікті ақпарат болмаған кезде алаңдайды. Бұл жағдайда сіз қашан, қайда және қандай ақпаратты алуға болатындығын жоспарлауға тырысуға болады. Адамды ақыл-ой жұмысымен айналысуға тырысыңыз: санау, жазу және т.б. Егер ол оны алып кетсе, онда дабыл қалпына келеді. Дене еңбегі, үй жұмыстары да тыныштандырудың жақсы тәсілі болуы мүмкін. Мүмкін болса, жаттығулар жасауға немесе жүгіруге болады.
Жылау кезіндегі көмек. Көз жасы әйелдерге тән, жылау эмоциялық жағдайды жеңілдетеді. Адам жылап жатса, оны бірден сендіре бастауға болмайды. Бірақ екінші жағынан, жылап жатқан адамның қасында болу және оған көмектесуге тырыспау да дұрыс емес. Көмек қандай болуы керек? Сіз адамға қолдау көрсетіп, жанашырлық білдіре алсаңыз жақсы. Мұны сөзбен жасаудың қажеті жоқ. Сіз жай ғана жақын жерде отыра аласыз, басы мен арқасын сылап, біреуді таба аласыз, оған сіздің жаныңызда екеніңізді, оған жанашырлық білдіріп, жанашырлық сезінетіндігіңізге мүмкіндік беріңіз. «Иыққа жылау», «Көкірекке жылау» деген тіркестерді есіңізде сақтаңыз – бұл туралы. Сіз адамды қолынанұстай аласыз. Кейде созылған көмек қолы жүздеген сөзден гөрі көп нәрсені білдіреді.
Байбалам кезіндегі көмек. Көбінесе кез-келген күйзелістік жағдайларды бастан кешіретін адамдар байбаламға салынады. Байбалам–бұл эмоциялықкүйзелістен арылудың әдісі. Егер сіз байбалам жағдайында болған адамды кездестірсеңіз, оған келесідей көмек түрі қажет. Байбалам жағдайында адам көптеген дене және психологиялық күштерін жоғалтады. Сіз адамға келесі әрекеттерді орындау арқылы көмектесе аласыз: Бөгде адамболмасын, тыныш жағдай жасаңыз. Егер сіз үшін қауіпті болмаса, адаммен жалғыз болыңыз. Кенеттен таңқалдыратын іс-әрекетті орындаңыз (мысалы, сіз бетіне шапалақ беріп, оған су құйып, затты лақтырыңыз). Егер мұндай әрекет сәтсіз болса, онда адамның қасында отырыңыз, қолыңызды ұстап, арқасын ұрыңыз, бірақ онымен сөйлесуге, әсіресе, ұрыс-керіске жол бермеңіз. Бұл жағдайда сіздің кез келген сөзіңіз тек отқа май құйғандай болады. Байбалам басылғаннан кейін зардап шегушімен қысқа сөйлемдермен, сенімді, бірақ достық ырғақта сөйлесіңіз («су ішіңіз», «жуыныңыз»). Байбаламнан кейін кейін күш түседі. Адамға демалуға мүмкіндік беріңіз. Жағдайды күлкілі пікірлермен немесе әрекеттермен шешуге тырысыңыз, бірақ қажет болған жағдайда ғана. Зардап шеккендермен қарым-қатынас гуманизм қағидаттарына, зардап шегушінің тәжірибесін құрметтеуге, сондай-ақ жедел жәрдемге сенім оятуға негізделуі керек.
Психолог Қабылбекова Х.М
